भद्र पोशाक । ठाँटिलो व्यवहार । तर, सुख खोजिरहेको निर्दोष मुहारको भावभङ्गी । उनका प्रत्येक शब्दमा सुखैसुख सुनिन्थ्यो । मुहारमा प्रसन्नता झल्केको थियो । आँखामा पढ्न सकिन्थ्यो मिठो जीवनमा सुन्दर सपना ।
बैशाखको मध्यमा पासपोर्ट बनाउन आएकी थिइन् उनी । पासपोर्ट बन्नेबित्तिकै विदेश उड्ने कल्पनामा डुबेकी मनमायाको मनभरि खुसीको मात्रै सपना थियो ।
हामी सुरक्षित आप्रवासन सामी परियोजनामार्फत् वैदेशिक रोजगारलाई व्यवस्थित, मर्यादित र ठगीरहित बनाउने अभियानमा लागिरहेका छौँ । सिन्धुली जिल्लाबाट पासपोर्ट बनाउने जो कसैले पनि सुरक्षित आप्रवासनबारे सूचना लिएपछि मात्रै जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट पासपोर्टको बाँकी प्रक्रिया अघि बढ्छ ।
त्यही क्रममा मेरो कार्यकक्षमा आइपुगेकी थिइन् वैंसालु उमेर पार गर्दै गरेकी मनमाया । सहकर्मीले मनमायाका कुरा सुनेपछि केही न केही गडबड छ भन्ने लख काटेछन् । अनि मेरो कार्यकक्षमा लिएर आए ।
उनको नागरिकताको प्रतिलिपि हेर्दै ठट्टै ठट्टामा भनिहालेँ– ‘बैगुनी रैछ्यौ नि दिदी, नामचाहिँ मनमाया कामले चाहिँ नेपाल छाड्ने भनेर पासपोर्ट बनाउन आइछ्यौ ।’
मेरा सहकर्मी मुसुक्क हाँसेर आफ्नो काममा लागे । सायद मेरो खुलापन मनमायाको लागि सहज बाटो बन्यो । उनी आफ्नो ब्यथाको पोको फुकाउन तयार भइन्–
१६ वर्षको उमेरमा एउटै गाउँका केटासँग पिरेम बस्यो । परिवारले त मानेका थिएनन् । मन परेको मान्छेसँग आफूखुसी बिहे गर्न कसले रोक्न सक्छ ! हामी दुईले भागेर बिहे गर्यौँ ।
त्यसपछि वर्ष दिनकै फरकमा दुई छोराछोरी जन्मिए । म छोराछोरी हुर्काउने र घरव्यवहार सम्हाल्नमा भूलि गएँ । श्रीमान् त अर्कै बाटोमा लागिसकेछन् । बिहे गरेको ११ वर्षपछि ममाथि सौता ल्याए ।
श्रीमान्ले मन परेर ल्याएको सौतासँग मन नपरेकी म, कसरी बस्न सकिन्थ्यो र ! सौता, त्यसमाथि मन चिरिने व्यवहार सहन सकिनँ । ६ महिनापछि आफूले जन्माएको छोराछोरी च्यापरे काठमाडौँ हिडेँ ।
हुन त काठमाडौँ पनि सुखको शहर त कहाँ रहेछ र ! दुःख नै सही दिनदिनै आफ्नैको बेइमानी आँखै अगाडि त देख्नुपर्थेन त्यहाँ । आफ्नै बुताले सन्तान हुर्काउन त सक्छु भन्ने अठोट त थियो नै । यत्रो शहरमा मैले कसो काम नपाउँला झैँ पनि लाग्यो । ज्याला मजदुरी गरेरै भए पनि छोराछोरी र आफ्नो ज्यान पाल्छु भन्ने आँट थियो । नभन्दै काठमाडौँ गएपछि मजदुरी काम पाएँ ।
अचेल त छोराछोरीले पनि काम सघाउँछन् । त्यही कामकै क्रममा एकजना दाइसँग चिनजान भयो । उहाँलाई यसअघि कहिल्यै देखेको थिइन । भेटेपछि थाहा भयो उहाँ मनको निकै धनी हुनुहुँदोरहेछ ।
उहाँले हो मेरो दुःख देखेर विदेश जाने सल्लाह दिनुभएको । उहाँले विदेशमा पैसा पनि कमाइने २/४ वर्षपछि छोराछोरी पनि साथै लान मिल्छ भन्नुभएको छ ।
जसरी हुन्छ पासपोर्ट बनाएर विदेश जाने अनि कमाएर छोराछोरीलाई सुख दिने मेरो चाहना छ । मैले ती दाइ मनको धनी यसै भनेको ठान्नुहोला, उहाँले त पासपोर्ट बनाउने मात्रै होइन बाटोखर्च समेत हालिदिनुभएको छ ।
मेरो दुःख देखेर मलाई कोटेश्वरबाट सिन्धुलीसम्मको भाडा उहाँले तिरिदिनुभयो । उहाँको दिदी नाता पर्नेलाई पनि पासपोर्ट बनाउने काममा सघाउन साथै पठाउनु भएको छ । बरु कसैले सोधिहाले भने के नाता भन्ने अप्ठ्यारो होला भनेर मेरो सानीमा हुँ भन्नु भन्नुभएको छ ।
मनमायाका मुखबाट यत्ति कुरा सुनेपछि उनको जीवनको जोखिम आँकलन गर्न मलाई क्षणभर लागेन । जसरी पनि यिनलाई तत्काल विदेश जानबाट रोक्नुपर्छ भन्ने निर्णय लिएँ । अपरिचित व्यक्तिले सहयोगको नाटक मञ्चन गर्नुको पछाडि मनमाया बेचिने प्रवल जोखिम रहेकोमा प्रष्ट थिएँ, म ।
उनलाई पनि आफ्नै श्रीमान्ले त धोका दिए, अर्को अपरिचितले विनास्वार्थ यतिसम्मको सहयोग नगर्नेबारे पटकपटक सम्झाएँ । उनलाई मेरो कुरामा कन्भिन्स गराउन बिना सीप विदेश जानुहुँदैन भनेर पटकपटक भनेँ । महिलाहरूले विदेश जाँदा सीप तालिम सिकेर गए, कम्पनी वा कार्यालयको काममा गएमात्रै सुरक्षित हुन सकिने कुराहरू भने । घरेलु काममा गर्न जाँदा काम गर्ने कुनै पनि समय तोकिएको नहुने, पारिश्रमिक नियमित र उचित नहुने कुराहरू सम्झाएँ । अझ घरेलु काममा नै गएर कतिपय महिलाहरूले भोग्नुपरेको हिंसा र अप्ठ्याराको विभिन्न उदाहरणहरू पनि सुनाएँ ।
लगत्तै मनमायालाई सानीमा भन्नु भनेर सिकाएकी महिलालाई बोलाएर ल्याउन लगाएँ । ती महिलासँगको केहीबेरको कुराकानीपछि नै छर्लंग भयो– उनी पनि केही आर्थिक प्रलोभनमा परी त्यस पुरुषले खटाएको काममा लागेकी रहिछन् ।
हुन त ती महिला स्पष्टसँग कुनै पनि कुरा गर्दैनथिन् । उनलाई नै धेरै कुरा थाहा थिएन । हुन पनि मानव बेचविखनमा संलग्न उनीजस्ता स्थानीय महिलाको नेटवर्क त्यो लोकल एजेन्टभन्दा माथि नहुने उदाहरणहरू छन् । उनी ईन्डिया जाने अनि त्यहाँबाट प्लेनमा विदेश जाने मात्रै पटकपटक भनिरहन्थिन् । निश्चित आर्थिक प्रलोभनका लागि मानव बेचविखनको पहिलो तहको ऐजेण्टको रुपमा उनी काम गर्दैरहिछिन् ।
हुन त मेरो कामको जिम्मेवारी उनलाई आवश्यक सूचना र जानकारी दिनुमात्रै न थियो । न त मसँग उनलाई विदेश जानबाट रोक्न सक्ने हक नै थियो, न त उनलाई पासपोर्ट नदिने अधिकार नै ।
घरायसी जिम्मेवारीबाट बाहिर निस्किएर काम गर्न त पितृसत्तात्मक सोचले बाँधेको हाम्रो समाजमा विदेश गएर पैसा कमाउने आँट राख्ने महिलालाई त व्यक्तिगत हिसावले जहिले सम्मान गर्छु । तर, एउटी अवोध महिला श्रमको नाममा बेचबिखनको जोखिममा छिन् भनेर जान्दाजान्दै मैले उनलाई जोखिमपूर्ण बाटोमा अघि बढ्न नदिनु मानवीय धर्म पनि थियो ।
यही सोचका साथ ती दुई महिलालाई सँगै लिएर जिल्ला प्रशासन कार्यालयका प्रशासकीय अधिकृतको कोठामा गएँ । उनीहरूको सबै वास्तविकता सुनाएपछि अनुरोधको भावमा भनेँ, ‘सकिन्छ भने उहाँको पासपोर्ट रोकौँ सर ।’
उहाँले प्रमुख जिल्ला अधिकारी (सिडिओ)को कार्यकक्षमा पठाउनुभयो । दुवैजना महिलालाई साथै लिएर म सिडिओको कोठामा गएँ । सानीमा बनेर पुगेकी एजेन्ट महिलाको फोन बजेको बजेकै भयो । सबैको अगाडि उनको फोन मागेर रिसिभ गरेँ । नौलो आवाज सुनेपछि ती व्यक्तिले फोन काटे र तुरुन्तै आफ्नो फोन स्वीच अफ गरिहाले ।
प्रमुख जिल्ला अधिकारीले समय लगाएर उनीहरूका कुरा सुन्नुभयो । उहाँलाई पनि शङ्कास्पद लागेपछि “तपाईंलाई पासपोर्ट दिन मिल्दैन” भनिदिनुभयो र प्रहरीकहाँ लिएर जान सुझाउनु भयो ।
दुई महिलासँगै प्रहरीको महिला तथा बालबालिका सेवा केन्द्रमा पुग्यौँ हामी । परामर्श कक्षदेखि लिएर, प्रशासकीय अधिकृत, प्रमुख जिल्ला अधिकारी, महिला तथा बालबालिका सेलका प्रमुख कसैले पनि उनलाई सम्झाउन बाँकी राखेका थिएनौं ।
दुवै जनालाई प्रहरी कार्यालयमा केही घण्टा राखियो । त्यसमा हामी कसैको गलत नियत थिएन । नियत यति मात्रै थियो मनमायाको पासपोर्ट बनाइदिएर जीवन जोखिममा नधकेलौँ ।
यसैबीच मनमायाका आफन्त पर्ने व्यक्तिहरूले उनीहरू प्रहरीमा भएको कुरा थाहा पाएछन् । आफन्तलाई सम्झाइ बुझाई हामीले महिला तथा बालबालिका सेवा केन्द्रबाट आफन्तको जिम्मा लगाएर मनमायालाई पठायौँ ।
आर्थिक प्रलोभनमा परी आएकी महिलालाई अबदेखि यस्तो काम नगर्न चेतावनी दिएर छाडियो । मनमायाका आफन्तसँगै म पनि फर्किँदै थिएँ ।
जिल्ला प्रशासन कार्यालय नजिकै पुगेपछि जिस्काउँदै भनेँ, ‘जाम मनमाया दिदी पासपोर्ट बनाउन ।’ मेरा कुरा नसकिँदै मनमाया बोलिन्, ‘झण्डै बेचिदिएछ । बनाउँदिनँ पासपोर्ट । जाँदिनँ विदेश । ज्याला गरेर दिनको १५ सय कमाउँछु, त्यही खान्छु बस्छु ।’
आज तिनै मनमाया दिदीको याद बिहानैदेखि आइरहेको छ । अफिसको रजिस्ट्ररमा टिपोट गरिएको उनको नम्बरमा फोन लागेन । उनीसँग भन्न मन थियो, ‘ए ! मनमाया दिदी, तिमीसँग एउटा फोटो खिच्न नपाएकोमा मलाई धेरै पछुतो छ ।’
प्रकाशित:
Saturday, June 25, 2022 | 06:45:00 शनिबार, ११ असार, २०७९
