जाडोयाम शुरू भए पनि नेपालमा डेंगीको डर अझै कायमै छ । देशैभर फैलिइसकेको यस रोगबाट अहिलेसम्म ४२ हजारभन्दा बढी संक्रमित भइसकेका छन् भने मृत्यु हुनेको संख्या ५१ पुगिसकेको छ । हिमाल, पहाड, तराई सबै ठाउँमा भयावह रूपमा फैलिएको डेंगी के हो ? डेंगीबाट संक्रमित हुँदा के गर्ने के नगर्ने भन्ने विषयमा संक्रामक रोग विशेषज्ञ डा. शेरबहादुर पुनसँग इन्द्रसरा खड्काले गरेको छोटो कुराकानी यहाँ प्रस्तुत छ ।
डेंगी के हो ?
लामखुट्टेको माध्यमबाट सर्ने एकप्रकारको भाइरस हो । यसलाई चार वटा सेरोटाइपमा वर्गीकरण गरिएको छ । नेपालमा यी चारवटै सेरोटाइप देखिएको छ । विशेषतः यो फैलिने माध्यम भनेको एडिस जातको लामखुट्टेको टोकाइबाट हो । यसलाई शुरूमै नियन्त्रण गर्नतर्फ लाग्नुपर्ने हो । तर त्यसो भएन । यो संक्रमण फ्लेविविरिडे परिवार– डीईएनवी–१, डीईएनवी–२, डीईएनवी–३ र डीईएनवी–४ को भाइरसको कारणले हुन्छ ।
यी चारवटा प्रकारलाई विस्तृतमा बुझाइदिनुहोस् न ?
जसरी हामीले कोभिड–१९ को वेला नयाँ नयाँ भेरियन्टको कुरा गर्थ्यौं । त्यसमा एकपछि अर्को भेरियन्टहरू देखिएका थिए । यस्तै यो पनि एउटै जातका चार प्रकारका लामखुट्टेबाट सर्ने हो । तर, कुन समयमा कुन सेरोटाइपको प्रजाति देखिन्छ भन्ने कुरा परीक्षण अथवा त्यसको विश्लेषण हेर्दा मात्र पत्ता लाग्छ । नेपालमा चार वटै सेरोटाइप रहेको अनुसन्धानले देखाएको छ ।
डेंगी सार्ने लामखुट्टे सामान्यतया दिनमा सक्रिय हुन्छ भनिन्छ । के रातिमा यसले टोक्दैन ? कि टोक्ने सम्भावना कम मात्र हुने हो ?
रातिमा पनि टोक्छ तर सम्भावना कम हुन्छ । बिहान जुन वेला हामी काममा सक्रिय हुन्छौं । अझ भनौं; सूर्य उदय भएको समयमा यो बढी सक्रिय हुन थाल्छ । जुन वेला हामी काम सकेर घरमा फर्कन्छौं, यो लामखुट्टे पनि त्यति सक्रिय हुँदैन । दिउँसोको समयमा बढी सक्रिय हुन्छ ।
डेंगी सार्ने लामखुट्टेको रंग सेतो कालो हुन्छ । मैले यसको नाम जेब्रा लामखुट्टे भन्ने गरेको छु । यो लामखुट्टे दिउँसोमा पर्याप्त मात्रामा देखिन्छ । यसले खुट्टामा बढी टोक्छ ।
डेंगी सार्ने लामखुट्टे र नसार्ने लामखुट्टे हामीले छुट्याउन सकिन्छ ?
सकिन्छ । यसको रंग सेतो कालो हुन्छ । मैले यसको नाम जेब्रा लामखुट्टे भन्ने गरेको छु । यो लामखुट्टे दिउँसोमा पर्याप्त मात्रामा देखिन्छ । यसले खुट्टामा बढी टोक्छ ।
डेंगी लागेर मान्छे कसरी मर्छ ?
मुख्यतया रक्तस्राव बढी हुँदा मृत्यु हुन्छ । दिर्घरोगीदेखि लिएर विभिन्न किसिमका समस्यामा गुज्रेकाहरूलाई संक्रमण भएपछि जटिलता हुन्छ । यो उमेर समूहलाई बढी र यो समूहलाई कम भन्ने हुँदैन ।
रक्तस्राव आन्तरिक हुन्छ कि बाह्य ?
आन्तरिक हुन्छ जुन हामीलाई थाहा हुँदैन । अत्यधिक मात्रामा रगत बग्दा मान्छे बेहोस हुन्छ र समयमा उपचार पाएन भने मृत्यु समेत हुने गर्दछ ।
डेंगी लागेमा के गर्नुपर्छ ?
गर्नुपर्ने भन्दा पनि बुझ्नुपर्ने बढी हुन्छ । बिरामी आफैंले केही गर्न सक्दैन । कतिसम्म भने डाक्टरको पनि सीमितता हुन्छन् । किन भने यसको अहिलेसम्म औषधि पत्ता लागेको छैन । यसको लागि प्रभावकारी हुने भनेको खोप हो । खोपले पनि त्यति सफलता पाएको देखिंदैन । त्यसैले यो वर्षौंदेखि समस्याको रूपमा रही आएको अवस्था हो । यसमा हामीले गर्न सक्ने भनेको वार्मिंङ साइन (चेतावनी संकेत) सम्म दिन सक्छौं ।
डेंगीबाट मुख्यतया रक्तस्राव बढी हुँदा मृत्यु हुन्छ । यो रक्तस्राव आन्तरिक हुन्छ जुन हामीलाई थाहा हुँदैन । अत्यधिक मात्रामा रगत बग्दा मान्छे बेहोस हुन्छ र समयमा उपचार पाएन भने मृत्यु समेत हुने गर्दछ ।
अधिकांश बिरामीले डाक्टरसँगको सरसल्लाहमा घरमै आराम गरेर पनि ८/१० दिनको अवधिमा स्वास्थ्यलाभ गर्न सक्नुहुन्छ । तर, कतिपयलाई यस्तो हुँदैन । अत्यधिक मात्रामा बान्ता हुने, पेट दुख्ने, दिसा पिसाब कालो हुने भएमा भने घरमा बस्ने होइन, अस्पताल जानु पर्छ । यसको पीडा यस्तो हुन्छ कि सहन नसकेर बिरामीले भर्ना गरिदिनुहोस् भन्नुहुन्छ । डेंगी एकदम पीडा दिने रोग हो ।
मेवाको पातको रस खाएमा सञ्चो हुन्छ भन्ने कुरा सत्य हो ?
यो विषयको विज्ञ म होइन । तर, हामीकहाँ मेवाको पात खाएर आउनुभएकाहरूले समस्या लिएर भेट्न आउनुभएको देखेको छु । समस्या के छ भन्दा, उहाँहरूले सामान्यतया पात खाएको कुरा भन्नुहुन्न । यसको मतलब मेवाको पातको फाइदै छैन भन्न खोजेको होइन । भन्न खोजेको के हो भने, यदि त्यो पात डेंगीको लागि साँच्चिकै उपयुक्त हो भने पनि चिकित्सकसँग सल्लाह नलिइकन यसको जथाभावी प्रयोग गर्नु भएन । जथाभावी प्रयोग गर्दा व्यापक जनस्वास्थ्यको समस्या भइरहेको देखिन्छ ।
मेवाको पातले काम गर्ने नै हो भने पनि कसरी खाने, कति खाने भन्ने एउटा मात्रा त पक्कै होला । मेवाको पात पनि थरिथरिका हुन्छन् । तपाईंहरू खानुहुन्छ भने पनि विज्ञको सल्लाह लिएर मात्र खानुहोला । यस बारेमा सम्बन्धित निकायले ध्यान दिनुपर्छ ।
यदि मेवाको पातले काम गर्ने नै हो भने पनि कसरी खाने, कति खाने भन्ने एउटा मात्रा त पक्कै होला । मेवाको पात पनि थरिथरिका हुन्छन् । तपाईंहरू खानुहुन्छ भने पनि विज्ञको सल्लाह लिएर मात्र खानुहोला । यस बारेमा सम्बन्धित निकायले ध्यान दिनुपर्छ ।
यसको सम्बन्धित निकाय को हो ?
तोकेर त भन्दिनँ । शायद आयुर्वेद विभागको होला । साथै; यो कसले भनेको हो, यसको बारेमा सरकारले खोजी गर्नु पर्छ ।
अब डेंगीबाट कति समयसम्म बच्नुपर्ला ?
यो त भनिहाल्न गाह्रो छ । अब जाडो याम शुरू भएकोले कम हुन्छ कि भन्ने अनुमानसम्म लगाउन सकिन्छ । लामखुट्टे मार्ने अथवा नियन्त्रणका लागि कुनै प्रभावकारी काम भएको देखिंदैन । त्यसैले यसको टोकाइबाट हामी बच्नु पर्छ ।
प्रकाशित:
Monday, October 24, 2022 | 07:00:00 सोमबार, ७ कार्तिक, २०७९
