महिनावारी गडबडी महिलाहरूमा धेरै देखिने गरेका समस्याहरूमध्ये एक हो । १२ वर्षीया बालिकादेखि महिनावारी बन्द भइसकेका महिलाहरूमा पनि यो समस्या देखिने गरेको छ । यही कारण धेरैजसो महिलाहरूले मानसिक समस्या समेत भोगिरहेका छन् ।
यसको बारेमा जान्नको लागि सबैभन्दा पहिले महिनावारी कसरी हुन्छ ? यो के हो ? बुझ्न आवश्यक छ । महिनावारी भन्नाले हरेक महिना प्राकृतिक रूपमा रगत बाहिर निस्कनु हो । यसरी रगत बग्ने भनेको पाठेघरको भित्ता खुर्केर बग्ने हो । यो हर्मोनको कारणले हुन्छ । सात दिनभन्दा बढी रगत बग्यो भने चाहिं समस्या भएको मानिन्छ ।
कति दिन महिनावारी रोकिए शंका गर्ने ?
धेरैजसो महिलालाई महिनावारी गडबडबारे थाहा हुँदैन । ११/१२ वर्षका बालिका महिनावारी हुँदा उनीहरूको ४० दिनको फरकमा पनि हुनसक्छ । यसलाई हामीले समस्याका रूपमा लिनु हुँदैन । सामान्यतया महिनावारी उमेरका महिला २८ देखि ३५ दिनभित्र महिनावारी भइसक्नुपर्छ । यदि महिनावारी भएको ३५ दिनभित्र फेरि महिनावारी भएन भने गडबड भएको शंका गर्नुपर्छ । हामीले समयमै यस्तो समस्या स्त्रीरोग विशेषज्ञसमक्ष राख्यौं अथवा चेकजाँच गर्यौं भने राम्रो हुन्छ ।
बालिकादेखि युवती तथा महिलाहरूमा महिनावारीको समस्या देखिनुमा मुख्य कारण हर्मोन हो । यद्यपि; कतिपयको पाठेघरमा पानी फोका जमेर, मासु पलाएर पनि यो समस्या हुने गरेको छ । यसबाहेक बाँकी सबै समस्या हर्मोनका कारण आउने गर्दछ । हर्मोन भनेको एक प्रकारको रसायन हो । यो शरीरका विभिन्न अंगहरूमा रहेको विभिन्न ग्रन्थीबाट उत्पादन हुन्छ । बालिकाको पाठेघर भर्खर बन्ने क्रममा हुन्छ । अन्डा बन्ने क्रममा हुन्छ । महिनावारी हुँदै नहुने, भएपछि धेरै दिनसम्म रगत बग्ने समस्या हर्मोनका कारण हुन्छ ।
विवाहित महिलाले केही दिन कुरेर बसेको पनि हुनसक्छ । किनकि कतिपयको गर्भ बसेको हुनसक्छ । कतिले परिवार नियोजनको अस्थायी साधन प्रयोग गरेका हुनसक्छन् । अस्थायी साधन इमप्लान्ट, संगिनी सुई आदि लगाउँदा पनि महिनावारीमा गडबडी हुनसक्छ । तर अविवाहित महिलाले महिनावारी गडबड हुँदा लुकाएर बस्नु हुँदैन । यसले ठूलो असर पार्न सक्छ ।
बालिकामा बढी समस्या
आजभोलि नेपालमा ११/१२ वर्षको उमेरदेखि बालिकाहरूको महिनावारी शुरू हुन्छ । अझ कोही त १० वर्षको उमेरमै महिनावारी भएको पनि हामीले पाएका छौं । अहिले हामीकहाँ सबैभन्दा धेरै महिनावारीको समस्या लिएर बालिकाका अभिभावकहरू आउने गरेका छन् । बालिका अथवा किशोरी एक पटक महिनावारी भयो त्यसपछि ४ महिना अथवा ६ महिना रोकिने अनि फेरि महिनावारी भएपछि एक/दुई महिनासम्म रगत बगिरहने समस्या अहिले बढी देखिएको छ ।
कतिपय किशोरीको रगत धेरै बगेर रगतको मात्रामै कमी आउने गरेको पाइन्छ । यस्तो अवस्थामा किशोरी र उनीहरूका अभिभावक आत्तिएर हामीकहाँ (अस्पताल) आउने गर्दछन् । यस्तो वेला सबैभन्दा पहिले अभिभावकलाई परामर्श दिने गरेका छौं, किशोरीलाई पनि परामर्श दिन्छौं ।
युवतीमा पनि समस्या
२० वर्ष माथिका युवतीहरू पनि महिनावारी गडबडीको समस्या लिएर उत्तिकै आउँछन् । यसमा विवाहित र अविवाहित सोधेर उपचार प्रक्रिया शुरू गर्ने गरेका छौं । विवाहित महिलाहरू गर्भ बसेको थाहा नपाएर पनि आउने गर्छन् भने कतिपयको गर्भ बसेर पनि खेर गइसकेको अवस्थामा रगत धेरै बगेर समस्या भएकाहरू आउँछन् । अविवाहित किशोरीलाई पनि महिनावारी समयमै नहुने, भए पनि रगत एक पटक मात्र देखिने त्यसपछि नहुने अथवा रगत धेरै बग्ने समस्या भइरहेको पाइन्छ ।
धेरैजसो महिलालाई महिनावारी गडबडबारे थाहा हुँदैन । ११/१२ वर्षका बालिका महिनावारी हुँदा उनीहरूको ४० दिनको फरकमा पनि हुनसक्छ । यसलाई हामीले समस्याका रूपमा लिनु हुँदैन । सामान्यतया महिनावारी उमेरका महिला २८ देखि ३५ दिनभित्र महिनावारी भइसक्नुपर्छ । यदि महिनावारी भएको ३५ दिनभित्र फेरि महिनावारी भएन भने गडबड भएको शंका गर्नुपर्छ ।
महिनावारी रोकिएका महिला
महिनावारी रोकिइसकेका ६० वर्षका वृद्धाहरूमा पनि समस्या देखिने गरेको छ । उनीहरूमा गाला रन्किने, तात्तिने, चिट्चिटाहट हुने, रिस उठ्ने, निन्द्रा नपर्ने, हड्डी दुख्ने, ढाड दुख्ने, जोर्नी दुख्ने समस्या देखिने गरेका छन् ।
पाठेघरको बाहिर दुईवटा अण्डा हुन्छन् । यो महिनावारी रोकिइसकेपछि सुकेर जान्छ । यसले हर्मोन बनाउने काम गर्छ । तर, आफैं सुकेर जाँदा समस्या देखापर्न शुरू हुन्छ । महिनावारी रोकिइसकेका महिलाहरूमा यस्तो समस्या देखिनुको मुख्य कारण स्ट्रोजेन हर्मोन हो । यो महिलाहरूको डिम्बाशयबाट उत्पन्न हुने हर्मोन हो । यसले हामीलाई तरुनो पनि बनाइराख्छ । स्ट्रोजेन भएन भने छाला चाउरी पर्ने, छालामा हुने क्लोजिङ कम भएर जाने साथै हड्डी, जोर्नी दुख्ने आदि समस्या देखापर्न थाल्छन् ।
मुख्य कारण हर्मोन
महिनावारी गर्ने भाँडो भनेको पाठेघर हो । कहिलेकाहीं त्यही भाँडोमा समस्या भइदियो, जस्तै; त्यसमा मासु पलायो भने धेरै रगत बग्न सक्छ । महिनावारी हुनु १४ दिन अगाडि अण्डा फुट्छ । यो हरेक महिनामा फुट्नैपर्छ यसो भएन भने गर्भवती हुन पनि गाह्रो हुन्छ । यो प्रक्रिया भएन भने महिनावारी नहुने, भए पनि पछाडि सर्ने, रगत बगेको बग्यै गर्ने समस्या आउँछ । त्यस्तै; थाइराइडले पनि पाठेघरमा असर पार्छ । थाइराइड तल–माथिका कारण पनि महिनावारीमा समस्या आउने गर्छ ।
बालिकादेखि युवती तथा महिलाहरूमा महिनावारीको समस्या देखिनुमा मुख्य कारण हर्मोन हो । यद्यपि; कतिपयको पाठेघरमा पानी फोका जमेर, मासु पलाएर पनि यो समस्या हुने गरेको छ । यसबाहेक बाँकी सबै समस्या हर्मोनका कारण आउने गर्दछ । हर्मोन भनेको एक प्रकारको रसायन हो । यो शरीरका विभिन्न अंगहरूमा रहेको विभिन्न ग्रन्थीबाट उत्पादन हुन्छ । बालिकाको पाठेघर भर्खर बन्ने क्रममा हुन्छ । अन्डा बन्ने क्रममा हुन्छ । महिनावारी हुँदै नहुने, भएपछि धेरै दिनसम्म रगत बग्ने समस्या हर्मोनका कारण हुन्छ ।
आजभोलि नेपालमा ११/१२ वर्षको उमेरदेखि बालिकाहरूको महिनावारी शुरू हुन्छ । अझ कोही त १० वर्षको उमेरमै महिनावारी भएको पनि हामीले पाएका छौं । अहिले हामीकहाँ सबैभन्दा धेरै महिनावारीको समस्या लिएर बालिकाका अभिभावकहरू आउने गरेका छन् । बालिका अथवा किशोरी एक पटक महिनावारी भयो त्यसपछि ४ महिना अथवा ६ महिना रोकिने अनि फेरि महिनावारी भएपछि एक/दुई महिनासम्म रगत बगिरहने समस्या अहिले बढी देखिएको छ ।
चिन्तादेखि खानपान पनि समस्याको जड
आजभोलिका किशोरी विभिन्न किसिमको खेलकुदमा भाग लिन्छन्, उफ्रन्छन् । प्रोटिनयुक्त खाना खाँदैनन्, जंकफुडमा बढी जोड गर्छन् जसको असर महिनावारीमा देखिन्छ । यसले गर्दा पाठेघरमा समस्या नभए पनि हर्मोनको कारण महिनावारीमा समस्या आउन सक्छ ।
उपचार
सबैभन्दा पहिले के कारणले यस्तो भएको हो भनेर पत्ता लगाउनुपर्छ । यसका लागि रगत जाँच, अल्ट्रासाउन्ड गर्नुपर्छ । बालिका हो भन्दैमा पाठेघरमा, डिम्बमा केही समस्या नहोला भन्ने हुँदैन । पानीको फोका हुनसक्छ, पाठेघरमा मासु पलाएको हुनसक्छ । यो सबै हेरिसकेपछि समस्या पत्ता लगाएर समाधानको उपायतर्फ लाग्नुपर्छ ।
नानीहरू बढ्दै गएपछि पाठेघर आफैं वृद्धि हुँदै जान्छ । खानेकुरा सन्तुलित खायो भने हर्मोन आफैं निको हुन्छ तर सबै निको हुन्छ भन्ने हुँदैन । यसका लागि जाँच भने आवश्यक पर्छ । शारीरिक बनावटबाटै थाहा हुन्छ हर्मोन कत्तिको छ भनेर । छाती बढेको छ/छैन, काखीमुनि रौं आएको छ/छैन आदिबाटै धेरै कुरा थाहा हुन्छ ।
समस्या समाधानको घरेलु उपाय
स्ट्रोजेन हुने खानेकुरा– भटमास, सोयाविन खानुपर्छ । भिटामिन डी घामबाट प्राप्त हुन्छ, यसको लागि बिहानको घाम ताप्नुपर्छ । अण्डा, माछामासु खानुपर्छ । यसले बिस्तारै काम गर्छ ।
(स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. कार्कीसँग इन्द्रसरा खड्काले गरेको कुराकानीमा आधारित)
नेपालमतका कुनै पनि सामग्रीबारे तपाईंको गुनासो, सुझाव र थप जानकारी अथवा नयाँ कुनै सूचना भए हामीलाई info.nepalmat@gmail.com मा इमेल पठाउनु होला।
काठमाडौं - आजदेखि दादुरा–रुवेलाको खोप देशब्यापी रूपमा लगाइदैँछ । जाजरकोट र पश्चिमरुकुमबाहेकका ७५ जिल्लामा फागुन १३ देखि चैत ७ गतेसम्म खोप अभियान सञ्चालन गर्न लागेको हो...
नेपालगञ्ज - बाँकेमा कुष्ठरोगबाट १४ वर्ष मुनिका बालबालिका बढी प्रभावित हुँदै गएको पाइएको छ। चालु आर्थिक वर्षको साउनदेखि मङ्सिर मसान्तसम्म भेटिएका नयाँ बिरामीमा १३ जना १४ वर्ष मुनिका...
लुम्बिनी प्रदेश सरकारले सिकलसेल एनिमिया, बिटा थालेसिमिया र हेमोफिलियाका बिरामीहरूका परिवारलाई निःशुल्क बिमा कार्यक्रम सुरु गरेको छ । प्रदेश सरकारले बाँकेको राप्तीसोनारी गाउँपालिकाबाट निःशुल्क बिमा कार्यक्रम...
काठमाडौं- आज देशैभरीका स्वास्थ्य संस्था बन्द हुने भएका छन । देशभरका स्वास्थ्य संस्थामा आकस्मिकबाहेकका सेवा बन्द हुन लागेको हो । हेटौडामा चिकित्सक कुटिए पछि सोको बिरोधमा नेपाल चिकित्सक...
काठमाडौँ- स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्यामन्त्री मोहनबहादुर बस्नेतले अबको छ महिनाभित्र जनताले महसुस गर्ने गरी स्वास्थ्य क्षेत्रमा सुधारको काम गर्ने प्रतिबद्धता गर्नुभएको छ । मन्त्री बस्नेतले आफनो कार्यअवधिको...