नेपालमतले शुरू गरेको स्थानीय सरकारका जनप्रतिनिधिहरूसँग छलफल कार्यक्रम अन्तर्गत आजको कुराकानीमा हाम्रो साथी इन्द्रसरा खड्काले दार्चुला जिल्लाको अपिहिमाल गाउँपालिकाका अध्यक्ष धर्मानन्द सिंह मन्यालसँग कुराकानी गर्नुभएको छ । प्रस्तुत छ उक्त कुराकानीको सारसंक्षेपः
आजभोलि पालिकाको काम के–के हुँदैछन्, अध्यक्षज्यू ?
दशैं, तिहारमा घर गएका कर्मचारी फर्कंदैछन् । जनता खर काट्ने, गहुँ छर्ने काममा व्यस्त छन् । केही दिनको लागि हामी जनप्रतिनिधि अलि फुर्सदिला भएका छौं । मंसीरपछि चाहिं यहाँ हिमपात शुरू हुन्छ, काम गर्न निकै चुनौती हुन्छ ।
अध्यक्षमा निर्वाचित भइसकेपछि पालिकामा के–के काम गर्नुभयो ?
अपिहिमाल गाउँपालिका भौगोलिक हिसाबले ठूलो, जनसंख्याका हिसाबले सानो तथा निकै विकटता भएको पालिका हो । हाम्रो पालिका जडीबुटीको लागि महत्त्वपूर्ण एवं धार्मिक तथा पर्यटकीय हिसाबले प्रख्यात सुदूरपश्चिमकै सबैभन्दा ठूलो हिमाल अपि हिमाल रहेको पालिका हो । यहाँ सम्भावना पनि उत्तिकै छन् । तर, साधन/स्रोतको अभावमा अहिले पनि निकै पछाडि परेको छ ।
अपिहिमाल गाउँपालिका भौगोलिक हिसाबले ठूलो, जनसंख्याका हिसाबले सानो तथा निकै विकटता भएको पालिका हो । हाम्रो पालिका जडीबुटीको लागि महत्त्वपूर्ण एवं धार्मिक तथा पर्यटकीय हिसाबले प्रख्यात सुदूरपश्चिमकै सबैभन्दा ठूलो हिमाल अपि हिमाल रहेको पालिका हो ।
यी सम्भावनलाई अघि बढाउन काम चाहिं के–के गर्नुभयो त ?
सबैभन्दा पहिले सडकको कुरा गरौं । पालिकामा आउने बजेटले यहाँको सडक खन्न निकै गाह्रो छ । पूरै चट्टानै चट्टान छ । हामीले दार्चुलाको पारीबगरदेखि मकरीगाडसम्म सडकको ट्रयाक खोलेका छौं । मकरीगाडदेखि गाउँपालिकाको कार्यालय पुग्न ९ किलोमिटर टाढा छ । त्यहाँसम्म सडक पुग्न सकेको छैन । सिद्धमकरीकोटमा पर्यटकीय पदमार्ग निर्माण गरिरहेका छौं । त्यसको ७० प्रतिशत काम पूरा भइसकेको छ । ‘अपिका बस्ती, हिलोमुक्त बस्ती’ भन्ने नारा अन्तर्गत १३ किलोमिटर गोरेटो बाटो बनाएका छौं । चार वटा झोलुंगे पुल निर्माण गरेका छौं, अझै २८ वटा पुलको आवश्यकता छ ।
विद्युत्– हाम्रो पालिकाभित्र साढे चार सय मेगावाट विद्युत उत्पदानको सम्भवना छ । यसमध्ये अहिले करीब २ सय मेगावाट विद्युत् उत्पादनको लागि डीपीआर तयार भएको छ ।
जनताको माझ जाँदा गरेका प्रतिबद्धता कति पूरा भए ?
हाम्रो पालिकाका विद्यालयमा शिक्षकको दरबन्दी नहुँदा प्रतिपरिवार पाँच हजारका दरले चन्दा उठाएर विद्यालय चलाउनुपर्ने अवस्था थियो । मैले चुनावको वेला भनेको थिएँ– मलाई जिताउनुभयो भने यो समस्याको अन्त्य गर्नेछु । अहिले त्यो काम मात्र होइन, स्कूल भवनहरू पनि निर्माण गरेका छौं ।
यो पालिका साविकका घुसा र खण्डेश्वरी गाविस तथा गुल्जर गाविसको एउटा वडा मिलेर बनेको छ । पहिले यहाँ तीन वटा मात्र बर्थिङ सेन्टर थिए । अहिले सबै वडामा बर्थिङ सेन्टर बनाएका छौं । सबै वडामा स्वास्थ्य केन्द्र बनाएर २२ जना स्वास्थ्यका कर्मचारी राखेका छौं । घरमा हुने प्रसूतिलाई अन्त्य गर्न ‘उपाध्यक्षसँग कोसेली’ कार्यक्रम शुरू गरेका छौं । वडा नम्बर ४ र ५ लाई ‘घरमा हुने सुत्केरी शून्य वडा’ घोषणा गर्ने तयारी गरेका छौं ।
अपिहिमाल गाउँपालिकाको एक बस्तीबाट अर्को बस्तीमा पुग्न तीन/चार घण्टा लाग्छ । यसर्थ, एउटा बस्तीका विद्यार्थीलाई अर्को बस्तीमा रहेको विद्यालयमा जान तीन/चार घण्टा हिंड्नुपर्ने बाध्यता छ । यसले गर्दा १०/१२ वर्षको उमेर पुग्दासम्म पनि बालबालिकाले विद्यालय जाने सामर्थ्य नराखेको यथार्थता छ ।
मैले पालिकाभित्र रहेका अनाथ बालबालिकाको संरक्षण गर्नेछु भनेको थिएँ । यसको लागि दुई छात्रावास निर्माणको काम अन्तिम चरणमा पुगेको छ । महीनावारीमा हुने छुवाछुत मुक्त समाज निर्माणको लागि जनचेतना जगाउने, स्यानेटरी प्याड निर्माण गर्ने काम गरेका छौं । गरीब तथा लोपोन्मुख जातिलाई संरक्षण गर्नेदेखि लिएर ५० वर्षको उमेरमा एकल भएका पुरुषलाई सामाजिक सुरक्षा भत्ता दिन थालेका छौं ।
अर्को कुरा; पोषणयुक्त गाउँपालिका बनाउन तीन विद्यालयमा कार्यक्रम सञ्चालन गरेका छौं । सञ्चारका लागि गाउँपालिकामा तीन वटा टावर निर्माण गरेका छौं । विद्यालय र वडामा निःशुल्क वाइफाइ वितरण गर्ने कुरालाई पनि अघि बढाएका छौं । धुवाँबाट मुक्त गर्ने उद्देश्यले १३ सय घर–परिवारलाई ग्याँस चुलो वितरण गर्दैछौं ।
शिक्षाको क्षेत्रमा के–के गर्नुभयो ?
हाम्रो पालिकामा सबैभन्दा समस्याको रूपमा रहेको विषय नै शिक्षा क्षेत्र हो । संविधानतः विद्यालय शिक्षा स्थानीय तहको अधिकार क्षेत्रभित्र पर्दछ तर ऐन नबन्दा काम गर्न निकै समस्या भएको छ । यसको लागि राष्ट्रिय स्तरमै बहस गर्नुपर्ने भएको छ ।
हाम्रो पालिकामा २४ वटा विद्यालय छन् । भौगोलिक हिसाबले पनि यहाँ विद्यालय थप्न आवश्यक छ । यहाँ एक बस्तीबाट अर्को बस्तीमा पुग्न तीन/चार घण्टा लाग्छ । यसर्थ, एउटा बस्तीका विद्यार्थीलाई अर्को बस्तीमा रहेको विद्यालयमा जान तीन/चार घण्टा हिंड्नुपर्ने बाध्यता छ । यसले गर्दा १०/१२ वर्षको उमेर पुग्दासम्म पनि बालबालिकाले विद्यालय जाने सामर्थ्य नराखेको यथार्थता छ । शिक्षामा कर्मचारीको निकै अभाव छ । पालिकाले डेढ सय जना शिक्षकहरू गाउँपालिकाबाट तलब खुवाउने गरी करारमा नियुक्त गरेको छ ।
गर्न नसकेका काम पनि होलान् नि ?
अध्यक्षमा निर्वाचित भइसकेपछि विद्यालयको तीनकोठे भवनबाट काम शुरू गरेको थिएँ । त्यतिखेर कर्मचारीको नाममा एक जना सुब्बा हुनुहुन्थ्यो त्यो वेलाका गाविस सचिव । कर्मचारीको खोजीमै ६ महीना बित्यो ।
पहिलो वर्ष सिक्नै लाग्यो । व्यक्तिगत रूपमा भन्नुपर्दा; म सडकको विरोधी हुँ । मैले मकरीगाडबाट माथि सडक नल्याउने बरु त्यहाँबाट केबुलकार चलाएर वातावरण संरक्षण गर्नुपर्छ भन्ने सोचेको थिएँ । तर, यहाँका जनताको मनशाय बुझ्दा अहिले र आज नै सम्बोधन हुने खालको कामको अपेक्षा पाएँ । यसले गर्दा; मेरो कल्पना र जनताको बुझाइबीच ठूलो खाडल हुँदा गाह्रो भयो ।
व्यक्तिगत रूपमा भन्नुपर्दा; म सडकको विरोधी हुँ । मैले मकरीगाडबाट माथि सडक नल्याउने बरु त्यहाँबाट केबुलकार चलाएर वातावरण संरक्षण गर्नुपर्छ भन्ने सोचेको थिएँ । तर, यहाँका जनताको मनशाय बुझ्दा अहिले र आज नै सम्बोधन हुने खालको कामको अपेक्षा पाएँ ।
तपाईंको पालिका अपिनाम्पा संरक्षण क्षेत्रभित्र पनि पर्छ नि, होइन ?
हो, हाम्रो पालिका अपिनाम्पा संरक्षण क्षेत्रभित्र पर्छ । यसले गर्दा पनि हामी र केन्द्र सरकारबीच एक किसिमको द्वन्द्व जस्तै छ । जल, जंगल र जमीनमाथिको पहिलो अधिकार स्थानीय जनताको हो । जनतासँग प्रत्यक्ष जोडिएको जल, जंगल र जमीन अपिनाम्पा संरक्षण क्षेत्रभित्र हुँदा जनतालाई निकै समस्या भएको छ । शताब्दीऔंदेखि जनताले प्रयोग गर्दै आएका जल–जंगलको संरक्षण हुनुपर्छ तर त्यसको व्यवस्थापन र त्यसबाट आउने आम्दानीको हकदार पनि स्थानीय नै हुनुपर्छ भन्ने मेरो भनाइ हो । यसका लागि जलमा हाम्रो अधिकार हुनुपर्छ भनेर जलस्रोत ऐन बनाएका छौं । त्यही ऐन अन्तर्गत, स्थानीय जनताको घर–घरमा स्वच्छ पानी पुर्याउने उद्देश्यले RVWRMP सँग मिलेर ‘एक घर एक धारा’ कार्यक्रम ल्याएका छौं । जस अनुसार, करीब १३ सय घरधुरी रहेको पालिकाका ११ सय घरधुरीमा धारा निर्माण भइसकेको छ भने बाँकीमा काम भइरहेको छ ।
जल, जंगल र जमीन भन्नाले के–के काम गर्न पाउनुभएन ?
यार्सा संकलनको लागि सबैभन्दा राम्रो ठाउँ अपिहिमाल गाउँपालिका हो । प्रतिव्यक्ति पाँच सयका दरले अपिनाम्पा संरक्षण क्षेत्रले राजश्व उठाउँछ भने एक केजीको ३० हजार राजश्व नेपाल सरकारले उठाइरहेको छ । यो मात्रै स्थानीय सरकारले व्यवस्थापन गर्न पायो भने पनि हामीले केन्द्र र प्रदेशको बजेटको मुख ताक्नु पर्दैनथ्यो । यो सवालमा केन्द्र सरकार र हामीबीचको व्यवस्थापनमा निकै समस्या भएको छ । यो विषयको राष्ट्रिय रूपमा बहस हुनुपर्छ ।
अर्को कुरा; यार्सा संकलनका लागि जिल्ला, प्रदेश र केन्द्रका मानिस आउँछन् । दुई/तीन महीना बस्छन् । सिमाल र धुपी प्रजातिका दाउरा बाल्छन् । यसले गर्दा वन विनाश मात्र होइन वातावरण प्रदूषणमा समेत असर पर्ने देखिन्छ ।
जनतासँग प्रत्यक्ष जोडिएको जल, जंगल र जमीन अपिनाम्पा संरक्षण क्षेत्रभित्र हुँदा जनतालाई निकै समस्या भएको छ । शताब्दीऔंदेखि जनताले प्रयोग गर्दै आएका जल–जंगलको संरक्षण हुनुपर्छ तर त्यसको व्यवस्थापन र त्यसबाट आउने आम्दानीको हकदार पनि स्थानीय नै हुनुपर्छ ।
त्यस्तै; यो क्षेत्र भेडा पालनको लागि राम्रो ठाउँ हो । यहाँ करीब दुई सय भेडापालक किसान छन् । तर, यसका लागि चरिचरन छैन । चरिचरनको लागि अपिनाम्पा संरक्षण क्षेत्रले अनुमति दिंदैन । यसमा किसानलाई बडो समस्या छ ।
यसको लागि सम्बन्धित निकायमा आवाज उठाउनुभयो होला नि ?
पटक–पटक उठाएँ, उठाउँदै आइरहेको पनि छु । तर, सुनुवाइ भएको छैन । केन्द्र सरकारले स्थानीय तहलाई अधिकार पनि नदिने र आफूले पनि काम नगर्ने गर्दा समस्या भएको छ ।
अबको योजना के छ ?
अब हाम्रो त कार्यकाल सकिनै लाग्यो । मेरो मुख्य चासो भनेको मैले शुरूवात गरेका कामले निरन्तरता पाउन् भन्ने हो । यसको लागि फेरि आफ्नै निरन्तरता एउटा विकल्प हुनसक्छ । तर, यसको लागि पार्टीले टिकट दिनुपर्ने हुन्छ । तसर्थ, अबको निर्णय पार्टीको हातमा पनि हुनेछ ।
अन्त्यमा, केही भन्नु छ ?
म जनतासँग के अनुरोध गर्न चाहन्छु भने, यस्तो उम्मेदवारलाई जिताउनुहोस् कि– जो तपाईंको बस्तीको कल्पना कोर्न, तपाईंको जीवनजगतको कल्पना कोर्न र भविष्यको कल्पना गर्न सक्षम छ, उसलाई नेतृत्वमा पुर्याउनुहोस् ।
प्रकाशित:
Wednesday, November 10, 2021 | 06:20:00 बुधबार, २४ कार्तिक, २०७८
